Na płótnie Jana Matejki, mistrza polskiego malarstwa historycznego, rozgrywa się niezwykła scena na szczycie wieży we Fromborku. To „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” — dzieło, które ukazuje spotkanie śmiałych marzeń człowieka z wszechmocą stwórcy Wszechświata.
W tym pełnym symboliki obrazie Kopernik wznosi się ponad ograniczenia ludzkiej wyobraźni, próbując sięgnąć nie tylko gwiazd, ale także odnaleźć odpowiedź na pytanie, które od wieków dręczy ludzkość: „Gdzie jest jej miejsce w tym ogromnym kosmicznym teatrze?”. Słynny obraz, który powstał z okazji 400-lecia urodzin astronoma, jest być może najbardziej znaną, ale oczywiście niejedyną prezentacją wizerunku autora „O obrotach sfer niebieskich”. Jego podobizna znalazła się również na innych obrazach, ale też na monetach, medalach i znaczkach pocztowych.
Kopernik w metalu uwieczniony
W XVI w. dla wielu artystów malarzy i drzeworytników postać Kopernika stała się atrakcyjnym tematem tworzonych prac. W XVIII w. chętnie uwieczniali ją w metalu adepci sztuki medalierskiej. Medale upamiętniały życie i osiągnięcia Kopernika, przedstawiając go jako pioniera nowożytnej myśli naukowej.
W Polsce szczególne zainteresowanie osobą astronoma rozkwitło na początku XIX w., w okresie intensywnego rozwoju kultury narodowej. Na numizmatach wizerunek Kopernika zagościł w drugiej połowie tego wieku. Monety takie często były emitowane jako przedmioty kolekcjonerskie, upamiętniające polską historię i kulturę. Na monetach i banknotach obiegowych Kopernik pojawił się w XX w.
Kopernik o wielu (artystycznych) twarzach
Najstarsze zachowane wizerunki Mikołaja Kopernika nie powstały za jego życia. Zarówno „portret strasburski”, stworzony przez Tobiasza Stimmera, jak i „portret gimnazjalny”, przechowywany obecnie w Ratuszu Staromiejskim w Toruniu, opierają się na nieistniejącym już obrazie, do którego Kopernik pozował lub który… sam namalował.
Jak żywą postacią w świadomości społecznej pozostaje wielki astronom, świadczy to, że wciąż często pojawia się w dziełach tworzonych współcześnie. Warto wspomnieć choćby o monumentalnych i wykraczających poza tradycyjne wyobrażenia oraz ramy formalne projektach Stanisława Szukalskiego „Kopernik” i „Pomnik Kopernika”, a także o nowoczesnych muralach, które w bieżącym roku powstały w pięciu miastach leżących na Szlaku Kopernikowskim. To pokazuje, że postać Kopernika stała się integralnym elementem polskiej kultury i symbolem osiągnięć polskiej nauki.
Wizerunki Kopernika widziane z bliska
W ostatnim czasie w naszym regionie odbyły się dwa wydarzenia, dzięki którym można było bliżej poznać różne twarze Kopernika.
5 września minęło dokładnie 75 lat od uroczystego otwarcia Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku. Jednym z punktów uroczystych obchodów tego jubileuszu była konferencja pt. „Kopernik w różnych odsłonach” poświęcona wizerunkom Mikołaja Kopernika w medalierstwie, numizmatyce, sztuce współczesnej, filatelistyce, malarstwie, grafice i innych dziedzinach sztuki. W muzeum nadal można oglądać wystawę tych wizerunków.
Z kolei w Olsztynie można było obejrzeć niezwykłą wystawę znaczków pocztowych zatytułowaną „Mikołaj Kopernik na walorach filatelistycznych”. Eksponaty pochodziły z prywatnej kolekcji, którą od lat gromadzi kolekcjoner i pasjonat filatelistyki Kazimierz Wosiek. Na ekspozycji znalazły się walory filatelistyczne z ponad 80 krajów. Wśród nich pierwsze polskie znaczki z wizerunkiem Kopernika z 1923 r., a także najnowsze emisje z 2023 r. – z Polski, Bośni i Hercegowiny, Bułgarii, Czech, Serbii i Watykanu. Unikatem były znaczki z wizerunkiem Kopernika wydane w 1943 r. przez polskich jeńców obozu Oflag II C w Woldenbergu.
1